Cəbrayıl rayonunun əsir abidələri

23 avqust 2020 03:15:21

Cəbrayıl rayonu Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərqində, Araz çayının sol sahilində yerləşir. Cənub tərəfdən İran İslam Respublikası, cənub-qərbdən Zəngilan, qərbdən Qubadlı, şimaldan Xocavənd, şərqdən isə Füzuli rayonları ilə həmsərhəddir.

Sahəsi 1049.8 kvadrat kilometrdir. Tərkibinə bir şəhər, 2 qəsəbə və 92 kənd daxildir.

Cəbrayıl rayonu Azərbaycanın tarixi abidələri, eyni zamanda dini təyinatlı abidələri ilə zəngin rayonlarından hesab olunur. Rayonun köhnə qəbiristanlığında qədim yazılar yazılmış bir lövhə parçası aşkar olunmuşdur. Həmin yerdə, yolun qırağında isə iki başdaşı vardır. Başdaşılarının yuxarı hissəsində heyvan təsvirləri - dağ keçiləri və Qobustan qayaüstü təsvirlərini xatırladan müxtəlif tamqalar həkk edilmişdir. Cəbrayılın ətrafında müxtəlif bədii formaya malik qəbir daşları vardır, onlardan qoç heykəli olan ikisi Azərbaycanın digər dağətəyi rayonlarındakı abidələrin analogiyasıdır.

Cəbrayıl rayonunda müxtəlif türbələr - Dağtumas kəndində XIII-XVI əsrlərə aid türbə, Şıxlar kəndində yerləşən Şıxbaba türbəsi (XIV əsr), Xubyarlı kəndində XVI əsrə aid səkkizguşəli türbə və onlarla başqa tarixi-dini memarlıq nümunələri vardır.

Vahid Azərbaycan rəmzi kimi qəbul edilən Xudafərin körpüsü də Cəbrayıl rayonunda yerləşir. Bu körpü haqqında ilk məlumat VIII-IX əsrlərə aiddir. Xudafərin körpüsü Cənubi Azərbaycanla Şimali Azərbaycanın orta əsr şəhərlərini birləşdirən, karvan yolunun üstündə tikilib. O, həm də mühüm hərbi-strateji əhəmiyyət daşıyır. Araz çayının ən dar, qayalıqla əhatələnən yerində inşa edilmiş ilk körpü VIII əsrin sonu - IX əsrin əvvəllərindən başlayaraq, XIX əsrə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Kərpic körpü isə XII əsrdə tikilmişdir.

23 avqust 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı nəticə­sin­də rayonun yaşayış məskənləri ilə yanaşı, tarixi-dini abidələri də məhv olunmuşdur.

Tarixi-dini abidələri

Məscid (XVI əsr) – Çələbilər kəndi (İNV № 4170)
Məscid (XIX əsr) – Papı kəndi (İNV № 4171)
Məscid – Daşkəsən kəndi (İNV № 4172)
Məscid (XIX əsr) – Mərzə kəndi (İNV № 4173)
Məscid (XIX əsr) – Süleymanlı kəndi (İNV № 4174)

Ziyarətgahları

Türbə (Sərdabə) (XIII-XIV əsrlər) – Dağtumas kəndi (İNV № 4169)
Səkkizguşəli türbə (XVII əsr) – Xubyarlı kəndi (İNV № 4165)
Dairəvi türbə (XVII əsr) – Xubyarlı kəndi (İNV № 4164)
Daş məqbərə (1307-1308-ci illər) – Şıxlar kəndi
Qəbiristan (orta əsrlər) – Cəbrayıl şəhəri (İNV № 5790)
Qəbiristan (XVII-XVIII əsrlər) – Karxulu kəndi (İNV № 5791)
Qəbiristan (orta əsrlər) – Sirik kəndi (İNV № 5792)
Qəbiristan (orta əsrlər) – Diridağ dağında (İNV № 5793)
Qəbiristan (orta əsrlər) – Şıxlar kəndi (İNV № 5795)
Şıxbaba (Dairəvi) türbəsi (XIV) əsr – Şıxlar kəndi (İNV № 4166)
Mazannənə məqbərəsi (b.e ə.) – Xələfli kəndi
Mərmərnənə məqbərəsi (b.e.ə.) – Xələfli kəndi
Xırda pir – Balyand kəndi
İspiri ocağı – Balyand kəndi
Zingir ocağı – Cəfərabad kəndi
Hacı Qaraman ocağı – Dağtumas kəndi
Çaxmaq piri – Tinli kəndi
Müqəddəs Düldül ziyarətgahı – Hacılı kəndi
Qarı ocağı – Horovlu kəndi
Pir Əhməd – Yarəhmədli kəndi
Lalə ocağı – Böyük Mərcanlı kəndi
Seyid ocağı – Əfəndilər kəndi
Çələbi ocağı – Horovlu kəndi
Hacı Qaraman ziyarətgahı – Çələbilər kəndi
Qara daş ziyarətgahı
Miri evi ziyarətgahı – Quycaq kəndi
Düldül ziyarətgahı – Balyand kəndi
Əfəndilər piri – Əfəndilər kəndi
Qərib Seyid ziyarətgahı – Tatar kəndi
Tumas ata ziyarətgahı – Dağtumas kəndi
Cəbrayıl ata ziyarətgahı
Xubyarlı piri – Xubyarlı kəndi
Qərər piri – Qərər kəndi
Sarı ocaq – Hovorlu kəndi
Qurbantəpə ziyarətgahı
İncirli piri ziyarətgahı – Şahvəlli kəndi
Qasım Baba piri – Minbaşlı kəndi
Düldül ziyarətgahı – Gödəklər kəndi
Yel ziyarətgahı – Çaxırlı kəndi
Yel ziyarətgahı – Əmirvarlı kəndi
Seyid ziyarətgahı – Cocuq Mərcanlı kəndi
Qara Molla ziyarətgahı – Daşkəsən kəndi
Qarnıyarıq ziyarətgahı – Cəfərabad kəndi
Dağdağan ocağı – Qumlaq kəndi
Çomaq ata ziyarətgahı – Dağtumas kəndi
Düldül ziyarətgahı – Hacılı kəndi

Tarixi memarlıq abidələri

Ağoğlan nekropolu (ilk orta əsrlər) – Cəbrayıl şəhəri (İNV № 869)
Məscidtəpə kurqanı (Tunc dövrü) – Qalacıq kəndi (İNV № 878)
Qız qalası (XII əsr) – Xələfli qəsəbəsi (Diridağ ərazisi) (İNV № 4168)
Qala bürcü (V-VI əsrlər) – Sirik kəndi (İNV № 4167)
Canqulu kurqanı (Tunc dövrü) – Mahmudlu kəndi (İNV № 871)
Quştəpə kurqanı (Tunc dövrü) – Mahmudlu kəndi (İNV № 872)

Karxulu kurqanları və yaşayış yeri (Tunc dövrü) – Karxulu kəndi (İNV № 870)
Naftalı kurqanları (Son Tunc və İlk Dəmir dövrü) – Naftalı kəndi (İNV № 879)
İmanqazantəpə kurqanı (son tünc dövrü) – Şıxlar kəndi (İNV № 876)
Qışlaq kurqanları və yaşayış yeri (Son Tunc və İlk Dəmir dövrü) – Qışlaq kəndi (İNV № 880)
Hovuslu kurqanları (Son Tunc və İlk Dəmir dövrü) – Hovuslu kəndi (İNV № 881)
Cinlitəpə yaşayış yeri – Horovlu kəndi (İNV № 882)
“Divlər sarayı” – Dağtumas kəndi (İNV № 884)
Siklop tikililəri (b.e.ə. III minillik) – Tatar kəndi
“Şəhərşik qalıqları”, “Qışlaq yerləri” (b.e.ə. II minillik) – Şıxlar kəndi
On bir aşırımlı Xudafərin körpüsü (b.e.ə. V əsr) – Qumlaq kəndi
On beş aşırımlı Xudafərin körpüsü (b.e.ə. VII əsr) – Qumlaq kəndi
Kəhrizlər (b.e.ə. I əsr) – Mahmudlu kəndi
Başıkəsik günbəz (XIII-XIV əsrlər) – Xələfli qəsəbəsi
Ərəb yazıları ilə qoyun abidəsi (XV əsr) – Şıxlar kəndi
Xanəgah – Xubyarlı kəndi
Xanəgah – Şıxlar kəndi